In een serie blogs over kleuters, zal ik een aantal onderwerpen aansnijden die te maken hebben met de ontwikkeling van kleuters en het kleuteronderwijs. Deze keer deel 2 over structuur:
“Kinderen hebben structuur nodig!” is een veel gehoorde opmerking, waarbij met het begrip “structuur” vaak wordt bedoeld een van buiten opgelegd stramien, waar het kind geen enkele invloed op heeft. Structuur die ingezet wordt om kinderen aan te zetten tot zaken waar ze uit zichzelf misschien niet voor zouden kiezen. Dit met het idee dat kinderen, als zij geen structuur krijgen, niet zouden gaan leren of iets “zinnigs”zouden gaan doen. Structuur wordt dan een keurslijf. Ik zou hier wat kanttekeningen bij willen plaatsen.
Ieder levend wezen heeft een structuur nodig om te kunnen functioneren. Kijk naar ons lichaam: zonder de structuur van ons skelet blijven we niet overeind, een organisatie zonder organisatiestructuur vervalt waarschijnlijk tot chaos en een muziekstuk zonder structuur is een klankbrij. Kenmerkend voor structuur is wat mij betreft dat het een ondersteuning, voorwaarde is om in vrijheid te kunnen functioneren, en te doen wat het organisme (in de breedste zin van het woord) wil doen.
Het is een grote misvatting dat als wij maar flink wat “structuur” aan kinderen geven, zij dan wel zullen opgroeien tot evenwichtige mensen die voldoende kennis en vaardigheden bezitten. Het gaat er wat mij betreft juist om dat de opgroeiende mens van binnenuit gaat leren structuur aan te brengen in zijn of haar leven. Ieder gezond mens wil leven en functioneren in deze wereld. Als er gedurende de schooljaren teveel structuur en dwang uitgeoefend wordt zal dat de innerlijke leerdrang en motivatie wegnemen. Het kind kan uiteindelijk zijn eigen leven niet meer structureren, wordt daarvoor afhankelijk van anderen of wordt rebels, maar vooral: het verliest zijn innerlijke leerdrang.
Hoe ziet dat er dan uit voor kleuters? Mogen ze dan zomaar alles doen wat hen invalt? Zijn er geen grenzen?
Voor het jonge kind is het van essentieel belang dat het zich veilig kan voelen en vanuit die veiligheid de wereld kan gaan ontdekken. Dat ontdekken is waar het om gaat, dat hoort bij het wezen van ieder individueel kind, dáár is de vrijheid wat mij betreft op zijn plaats.
De structuren die je geeft zijn er dus op gericht om deze vrijheid te waarborgen. Net zoals je het hoofdje van de jonge baby nog ondersteunt tot de innerlijke structuur van de nekwervels/spieren het over kunnen nemen.
Hoe ziet dat er in de praktijk uit?
Structurenen van de tijd.
De dag is voor een kleuter nog moeilijk te overzien. Wanneer kan ik schilderen, of wanneer komt mama mij weer ophalen? Daarom is de dagindeling op de kleutergroep van belang; een dagindeling die niet beperkend is maar veiligheid en ruimte schept: Bijvoorbeeld: “Na saptijd kan je meehelpen om broodjes te bakken” ( het broodjes bakken op zich is geen verplichting) Of: “na de slotkring komt oma je ophalen.” Deze vaste momenten geven structuur aan de dag en maken de dag overzichtelijk.
Structuur binnen een zelf gekozen activiteit
Structuur binnen een activiteit kan ook helderheid en duidelijkheid geven: als je broodjes bakt was je eerst je handen, doe je de schort aan en dan kun je beginnen. Als het kneden klaar is was je je handen, help je met de afwas en berg je de schort weer op. Allemaal kleine structuren die te maken hebben met het overzichtelijk maken van de zelfgekozen activiteit. Het kind ervaart op deze wijze als vanzelfsprekend dat aan elke keuze consequenties zijn verbonden.
Herhaling
Voor een kleuter kan herhaling van handelingen en patronen veiligheid bieden: “Als het belletje gaat dan gaan we eten.” Of bij het opruimen zingt de begeleider een liedje. Je kent allemaal wel het verschijnsel dat je een boekje voor de zoveelste keer leest en de tekst wat verandert: dat heeft de kleuter meteen door en hij zal je daarvoor ook echt terecht wijzen. Gevaar dat op de loer ligt is dat dit kan leiden tot inflexibiliteit en starheid. Zo herinner ik mij een kleuterjuf die vanwege het belang van de herhaling 3 weken lang ‘s ochtends vroeg hetzelfde verhaal vertelde. Je zag de kinderen afdwalen en onrustig worden. Herhaling is van belang in de kleuterklas, maar altijd afgestemd op- en vanuit interactie met de groep.
Structuur en grenzen
Structuur geeft ook veiligheid als het gaat om gedrag. Het gaat dan meer over het aangeven van grenzen. Grenzen die begrijpelijk zijn, omdat het gaat over de grens van jezelf of van een ander persoon: “Je mag een ander kind niet slaan want dat doet pijn” Of de grens die je aangeeft omdat dat de grens is van de groep waarin je bent: “Als jij zo hard gilt dan kunnen de andere kinderen het verhaal niet horen, dus je moet nu echt stoppen of even buiten gaan schreeuwen”. Dit zijn voor een kleuter soms hele moeilijk grenzen. De kleuter is zelf namelijk het middelpunt van de wereld en vindt het nog erg moeilijk om in gedrag rekening te houden met de ander. Zeker als het over gedrag gaat waar heftige emoties bij komen kijken. Zij zijn dit volop aan het leren en zullen dus nog zelden doelbewust de grens van een ander overschrijden. Vaak zie je ze het, na een conflictje met een ander kind, dan ook weer snel goed maken. Want dat het hebben van vriendjes fijn is, daar zijn zij zich zeker al heel goed van bewust.
Dus zomaar structuur in de kleuterklas? Nee.
Structuur die veiligheid en vrijheid geeft? Ja, dat is zelfs essentieel!
Wil je meer weten over kleuters en kleuteronderwijs op Aventurijn? Kom dan naar de informatie avond op 8 Oktober 2015. Klik hier voor meer informatie
Klik hier voor kleuters deel 1, spelen
Posted in: blog schoolleider.