Natuurlijk wil elke opvoeder het beste voor zijn kleuter. Daar zijn dan ook hele boeken vol over geschreven: Vaak met zeer tegenstrijdige adviezen. Ik denk echter dat de beste raadgever het kind zelf is; een mens die wil groeien en zich wil ontwikkelen. Maar hoe luister je naar een kleuter? Kan hij alles wat voor hem van belang is al omzetten in taal? Of luister je naar de nonverbale signalen? Dat laatste is heel lastig en open voor veel subjectieve interpretaties. Dat vraagt dus nogal wat van de opvoeder.
Wil je goed kunnen luisteren naar een kleuter dan zal je eerst meer af moeten weten van de globale ontwikkeling van een kind op die leeftijd. Met dat in je achterhoofd kan je werkelijk “luisteren” naar dat wat het aangeeft. Al blijft het belangrijk om steeds te blijven afstemmen en observeren of dat wat je zegt en doet, passend is voor dit specifieke kind. Daarbij hoort natuurlijk ook honderd keer je neus stoten en verder gaan.
Iedereen zal volmondig beamen dat je niet kan verwachten van een baby dat die een verbale vraag stelt over wat hij wil. Je moet als ouder de taal van de baby leren verstaan. Het ene huiltje betekent immers: ik heb honger en het andere huiltje kondigt een volle luier aan. Ook de lichaamstaal is daarbij van belang. In feite geldt dit ook voor een kleuter: deze kan al heel aardig praten, maar werkelijk verwoorden wat er in hem omgaat is meestal pas rond het 8e jaar mogelijk. Alhoewel….ook voor volwassenen is dat nog wel eens moeilijk.
Nu zie ik naar kleuters toe vaak twee misverstanden optreden wat betreft de verbale interactie:
– Er zijn mensen die de kleuter behandelen als een veel jonger kind: men gebruikt een andere, meestal hogere stem, of een gebroken taaltje: “Mama even doen voor Bartje?” in plaats van: “Zal ik je even helpen?”
– Het andere misverstand is juist het intellectualiseren: mensen gaan ervan uit dat een kleuter alles begrijpt en kan handelen zoals volwassenen dat kunnen. Er wordt uitgebreid met het kind gediscussieerd over allerhande onderwerpen alsof het om een kleine volwassene gaat.
Allereerst is het van belang dat je je realiseert dat de kleuter een volwaardig, en gelijkwaardig mens is. Dat betekent mijns inziens dat je ook normaal kunt praten. Het kind leert op deze manier goede zinnen te vormen. Ook laat je dan in je manier van spreken merken dat je gelijkwaardig bent. Dit is uiteraard iets anders dan “hetzelfde”. De kleuter zit in een andere levensfase dan de volwassene en zal dan ook inhoudelijk gezien anders aangesproken moeten worden om hem werkelijk te kunnen horen.
De kleuter is nog in een fase dat het vanuit zijn fysieke wezen de wereld aan het ontdekken is. Hij zuigt alles wat hem aangereikt wordt op; en kan daar nog geen duidelijke grenzen in stellen. Bernhard Lievegoed verbeeldt dat als volgt:
Hierbij wordt in de eerste cirkel de kleuter verbeeld en in de tweede cirkel zie je het kind vanaf een jaar of 7: er is dan een duidelijk afbakening van de indrukken van de buitenwereld en een grotere ik-kracht die daar tegenover staat. Men verwoordt het ook wel eens als volgt: “een kleuter gaat nog mee in de stroom”.
Een kleuter leeft en ervaart de wereld zoals die zich aandient, het denken is nog niet de primaire ingang.
Maar heeft een kleuter dan geen wil? Kan hij nog niet denken? Dat is uiteraard het laatste wat ik hier wil beweren, het gaat alleen om de primaire ontwikkelingsgebieden. Een kleuter weet heel goed wat hij wil, en zal daar wat mij betreft ook in gehoord moeten worden. De wil van een kleuter is in eerste instantie meer gericht op het hier en nu en vanuit de fysieke ervaring. Dat betekent dat een al te cognitieve benadering mijns inziens onrecht doet aan de kleuter. Bij een kleuter volstaat vaak een empathische korte uitleg, waarbij je het kind ook werkelijk hoort, gepaard met nonverbale communicatie.
Kan je dan een kleuter wel vragen wat hij wil? Vaak hoef je dat niet te vragen en geeft een kind, dat de ruimte krijgt om de wereld te ontdekken, heel goed zelf aan wat hij wil of niet wil, en dat hoeft geen verbale vraag te zijn. Soms komt er wel een verbale vraag; de valkuil voor ons is dan dat we die letterlijk nemen alsof een volwassene die vraag had gesteld. Bij een kleuter kunnen bij een gestelde vraag nog heel veel andere facetten meespelen:
– Stelt hij die vraag omdat hij het zelf graag wil, of stelt hij de vraag omdat hij weet dat de volwassene het waardeert? Immers, het kind kan kritiekloos alles opnemen wat het voelt, ziet en hoort. De grens naar de buitenwereld is nog niet zo sterk. Zo was er ooit een moeder die zei dat haar dochtertje had aangegeven dat zij dansspelletjes zo leuk vond. Echter steeds als wij dansspelletjes gingen doen deed zij niet mee. Totdat de moeder op school was en meedeed. Toen genoot dochterlief: Van het dansspeletje, of van het samen dansen met moeder…?
– Wil het kind werkelijk wat het vraagt, of bedoelt hij iets anders? Vaak overziet een kleuter de consequenties niet van wat hij vraagt. Bijvoorbeeld: het kind geeft aan viool te willen spelen. De ouder stapt verheugd naar een muziekschool waar vioollessen zijn voor kleuters. Elke dag dag thuis oefenen en wekelijks naar vioolles. Het kind heeft wellicht de vraag gesteld vanuit een ervaring dat een viool zo mooi klinkt. Misschien is dit specifieke kind wel meer gebaat bij een zelf een viooltje bouwen van een plankje en net doen alsof je viool speelt. Immers, in een fantasiespel kan je alles en hoef je niet elke dag op een krakend viooltje te oefenen.
– Vaak zeggen kleuters iets niet te willen. Let goed op of dit voortkomt uit een werkelijk niet willen van het gebodene, of dat het meer een “nu” niet willen is. Een kleuter kan namelijk zó opgaan in een activiteit of spel dat alles wat hem daar uit haalt op een “nee” kan rekenen. Het kan zomaar zijn dat je vraag een paar minuten, uur of dag later wel in de smaak valt.
Het is dus steeds zaak te onderzoeken wat het kind werkelijk vraagt of zegt. Lastig? Wel als je dat vanuit je intellect wilt doen, als je vanuit je gevoel en intuitie contact maakt met het kind vind je vanzelf de juiste taal.
meer weten over kleuters op Aventurijn? Kom dan naar een informatiemiddag
Posted in: blog schoolleider.