Op een school als Aventurijn gaan wij uit van dat wat een kind wil leren. En daar ligt dan ook gelijk een bron van discussie: wanneer weet je wat een kind wil, wat is het verschil tussen willen en wensen? Kan een kind al duidelijk maken wat het werkelijk wil; kan het dat door middel van taal, of zijn er andere signalen? Is dat wat een kind zegt te willen (of niet te willen) werkelijk wat het bedoelt of vraagt het om iets anders? En tenslotte; wat is het verschil per leeftijd en hoe help je een kind evenwichtig de wil te ontwikkelen?
Kortom een heel complex gebied waarbinnen het elke keer weer zoeken zal zijn.
Het jonge kind
Als je kijkt naar een baby dan is er nog weinig sprake van gericht en doelmatig handelen. De bewuste wil moet zich nog ontwikkelen en uit zich als eerste in doelgerichte bewegingen: het wil iets pakken en leert zijn handjes doelgericht te gebruiken. De wil is nog erg gericht op de eerste levensbehoefte en het ontdekken van de wereld om hem/haar heen.
In het fantasiespel van de kleuter ontwikkelt de wil zich verder. Het gaat al nabootsend de wereld verkennen. Het zal al imiterend graag meehelpen met volwassenen en legt hiermee een basis voor een meer gerichte wil om dingen vanuit zichzelf te gaan doen.
Een jonge kleuter zal een stok vinden en bedenken dat dat wel een paard kan zijn. Een oudere kleuter is al doelgerichter bezig; die heeft een paard nodig en zoekt een stok om als paard te dienen. De wil wordt al iets gerichter. Het kind ondervindt al spelenderwijs moeilijkheden die het leert te overwinnen, oefent geduld en doorzettingsvermogen. De wilskracht wordt ontwikkeld door innerlijke voorstellingen die het uitvoert en door doordacht spel. Als volwassenen stel je je dan terughoudend op, je bent voorbeeld en helpt soms door een kleine opmerking het spel weer op gang.
De rol van de volwassene is er vooral één van voorbeeld zijn. Voorbeeld in hoe je kunt doorzetten, hoe je iets voor elkaar krijgt. Dat kan op allerlei vlakken: de gewone huishoudelijke taken, ambachten, creatieve zaken etc. Op deze manier leert het kind door nabootsing zijn/haar wil te ontwikkelen.
Als een kind eenmaal rond de zeven jaar oud is komt de wil steeds meer vanuit een innerlijk vormgeven van zijn eigen wereld: het is doelgericht bezig en gaat daarin de interactie aan met de omgeving.
Op Aventurijn zien we dat, als de kinderen dan ‘s ochtends op school komen, ze al weten wat ze gaan doen, of met gerichte vragen komen. De interactie met de buitenwereld is steeds belangrijker wat kan resulteren in discussies over regels, grenzen aftasten etc.
Deze kinderen gaan steeds meer taken uitvoeren die eerst volwassenen voor hen deden, waarin de volwassenen voorheen voorbeeld voor hen waren. Dit vraagt dat zij soms dingen leren te doen waar ze geen zin in hebben. Op school zijn dat bijvoorbeeld de schoonmaaktaakjes. De wil komt steeds meer los te staan van begeertes.
Vanzelfsprekende afspraken en gewoontes zijn voor jonge kinderen van belang. Deze geven houvast en maken dat er rust is om de aandacht te richten op de andere zaken en dus de wil te ontwikkelen zoals hierboven beschreven. Geef je hen teveel ruimte om in alledaagse zaken keuzes te moeten maken dan kan dit leiden tot onrust en onzekerheid. Dit is één van de redenen waarom wij ervoor hebben gekozen vast te houden aan een vast dagritme voor de jongere groepen. Het aanbieden van 
speelse doelen is voor deze leeftijd van belang: leren eenwieleren, een knutselwerk maken etc. Zie je bij een kleuter die schildert dat het vaak nog gaat over de ervaring en het experimenteren, bij een ouder kind gaat het om resultaat: er wordt doelbewust een kleur gemengd en dat wat er getekend wordt, wordt van tevoren bedacht.
Tieners
Bij tieners zie je dat je hen juist ruimte moet geven om hun eigen wil te volgen. Zij kunnen mee gaan beslissen over veel meer zaken, hun eigen dag indelen, zelf oordelen en keuzes maken. De saamhorigheid in de groep kan de wil versterken en is van groot belang. Je ziet dan ook dat bij de tienergroep op Aventurijn altijd veel aandacht gaat naar het groepsproces maar ook bewustwording van dat wat je wilt en waar je voor kiest.
Immers iets willen is essentieel anders dan een lust of begeerte vervullen. Als je iets wilt, horen daar consequenties bij en verantwoordelijkheid. En is dat wat je wilt wel moreel?
Zo kan het zijn dat twee kinderen van 13 aangeven om naar een andere school te willen. Bij de één keuren de ouders het goed omdat zij zien dat deze vraag vanuit een keuze komt waarbij duidelijk is dat het schoolsysteem niet aansluit bij dit kind. Bij het andere kind besluiten ouders dat het op de school blijft omdat de vraag om naar een andere school te mogen voortkomt uit een ontlopen van verantwoordelijkheden en uitdagingen.
Voor opvoeders is het natuurlijk altijd de vraag: waar mag en moet ik een grens trekken zonder de vrijheid en ontwikkeling van het kind te beperken? En voor de tieners: waar geef je hen de ruimte en waar moet er echt een grens worden gesteld? Hersenonderzoek geeft immers ook aan dat het brein van een puber nog niet in staat is alle gevolgen van keuzes te kunnen overzienen daar kom je bij de verantwoordelijkheid van de volwassene.
Taalontwikkeling
Dan kom je uiteindelijk ook weer bij de taalontwikkeling: Is het kind wel in staat om te verwoorden wat het werkelijk wil en kan het ook de consequenties hiervan voldoende overzien?
Iedereen zal het met mij eens zijn dat een baby nog niet kan verwoorden wat het wil of heeft ervaren. Als ouder kijk je naar je kind en doe je wat je denkt dat goed is. Een kleuter kan echter al aardig praten, maar het werkelijk kunnen verwoorden wat er speelt is nog lastig. Als een kleuter zegt iets te willen, dan is het altijd zaak heel goed te kijken en voelen wat de werkelijke vraag of mededeling inhoudt. Wij zijn vaak geneigd om op opmerkingen van een kleuter met het bewustzijn van een volwassene te reageren.
Neem bijvoorbeeld een jong kind dat ‘s ochtends zegt dat het niet naar school wil. Dat zou natuurlijk de werkelijke boodschap kunnen zijn, maar het kan ook iets heel anders betekenen:
– ik ben nu zo lekker aan het spelen
– ik ben nog slaperig
– mama blijft bij babyzusje, ik wil ook mama voor mij alleen
– ik vind de reis naar school naar
– ik wil mij niet aankleden
– etc.
Kortom als volwassene is het steeds de taak uit te zoeken wat de werkelijke boodschap achter de tekst is. Hoe ouder het kind wordt hoe duidelijker het zich kan uitdrukken met taal. Maar zelfs bij tieners is het de vraag dat wat zij aangeven en/of vragen is wat zij willen. Of zijn ze iets aan het ontlopen en hebben zij eigenlijk hulp nodig om iets anders op te lossen? Verwarren zij wensen met willen? Gaat hem om begeerte? Is dat wat zij zeggen te willen een emotionele impuls?
Wilsontwikkeling in de huidige tijd
In de huidige maatschappij wordt het steeds moeilijker om willen, denken voelen in evenwicht te brengen. De media werken verzwakkend op het gevoel en de wil. De kinderen leren te consumeren en krijgen te weinig uitdagingen om te creëren. Het moge duidelijk zijn dat creëren te maken heeft met het ontwikkelen van de wil.
De wil gaat altijd over de toekomst, het is een kracht die je helpt jezelf te ontplooien. Er moeten redenen zijn om jezelf te willen ontplooien anders verslapt het. Redenen die vanuit de diepte van de gevoelswereld omhoog kunnen komen. Er zijn tegenwoordig weinig voorbeelden in het dagelijkse leven om belangstelling bij kinderen op te wekken. De ambachtslieden ontbreken, de natuur is ver weg en ouders verdwijnen naar kantoor en eten kant en klare voedingsmiddelen. Het denken heeft de overhand, terwijl 
werkelijk willen zijn oorsprong heeft in het voelen.
Vandaar dat wij op Aventurijn proberen zoveel mogelijk een rijke voorbereide omgeving aan te bieden waardoor kinderen in hun wilsgebied kunnen worden uitgenodigd en geraakt, waarbij volwassenen voorbeeld zijn voor kinderen. En dit alles in verbinding met de huidige snel veranderende maatschappij die ons steeds voor nieuwe vragen stelt. Aan ons dan weer de vraag:
“Wat willen wíj hiermee?”
bronnen:
– B. en N. Lievegoed
– R.Slot
– F. Jaffke
– S.Leber
– W.v.d. Pol
Posted in: Algemeen, blog schoolleider.